از اواسط ژانویه تا اواسط فوریه امسال نمایشگاهی از آثار پروین حیدری نسب و مجید فداییان در مرکز ایرانیان سن دیگو برگزار شد. در این نمایشگاه نوزده مجسمه از پروین حیدری نسب و نوزده نقاشی چاپ از کارهای مجید فداییان به نمایش گذاشته شده بود که با استقبال هنر دوستان شهرمان مواجه شد. پیش از آن که این زوج هنرمند راهی سفر شوند، فرصتی پیش آمد که با مجید فداییان به گفتگو بنشینیم. 
مجید فداییان در زمینه های گوناگون هنرهای تجسمی صاحب نظر است و دست توانایی دارد. یکی از زمینه های تخصصی او تعمیر و بازسازی آثار هنری قدیمی است. از آنجا که وی اطلاعات وسیعی در مورد موزه های ایران و محتویات آنان دارد، فرصت را مغتنم شمردیم و با ایشان در باره موزه های کمتر شناخته شده تهران به گفتگو نشستیم.
در سخنرانی اخیر شما در برنامه جُنگ فرهنگی، به کتابخانه سلطنتی ایران که در موزه کاخ گلستان است اشاره کردید. ممکن است در مورد این کتابخانه توضیحات بیشتری بدهید؟
کتابخانه سلطنتی ایران در حقیقت مجموعه ای از نسخه های خطی نفیس، مرقعات (آلبوم) خطی و نقاشی ایرانی است که از دوره قاجاریه، به خصوص دوره فتحعلیشاه شکل گرفته و جمع آوری شده است. با توجه به علاقه مندی فتحعلیشاه به هنر کتابت و نقاشی و شکل گیری تهران به عنوان پایتخت جدید، مجموعه های نفیس از شیراز و اصفهان و دیگر نقاط ایران به این مرکز منتقل شدند. ناصرالدین شاه، با توجه به علاقمندی وافر وی به کتاب، از زمان ولیعهدی خود شخصا به کتابخانه نظارت می کرده است. در دوره پادشاهی و بعد از سفر به اروپا، اقدام به تاسیس موزه و کتابخانه می نماید و بر غنای کتابخانه می افزاید. او شخصا نظارت بر کتابخانه داشته، به نحوی که کلید محل نگهداری کتب همیشه نزد وی بوده است. از دوره مظفری اما، چون وی علاقه چندانی به کتاب و فرهنگ نداشته، کتابخانه دچار بحران می شود؛ او لسان الدوله را مسئول کتابخانه می کند. در زمان او بخش زیادی از کتابخانه به سرقت رفته و فروخته می شود. هیچ اقدامی هم از طرف مظفرالدین شاه نمی شود. بنابه روایت های مختلف نزدیک به پانزده هزار جلد کتاب سرقت شده و گفته می شود بخش مهمی از این آثار به بریتیش میوزیوم فروخته شده که هسته اصلی آثار نفیس آن موزه را به وجود آورده. در دوران محمد علی شاه و احمد شاه اتفاق خاصی در مورد کتابخانه نمی افتد و کتاب ها همچنان در وضعیتی اسفناک نگهداری می شوند و دچار صدمات فراوان می شوند. در این دوره کتاب ها عموما در صندوقچه های نامناسب نگهداری می شده. با برآمدن دوره پهلوی و تاسیس کتابخانه ملی ایران، عموم کتاب های چاپی نفیس مجموعه کتابخانه سلطنتی به کتابخانه ملی منتقل می شود که از غنای این مجموعه بسیار می کاهد.
در دوره پهلوی دوم، از دهه چهل شمسی اداره کتابخانه به خانم بدری آتابای سپرده می شود که تا سال انقلاب ادامه می یابد. با توجه تخصص و علاقمندی این بانو کتابخانه منظم می شود و برای اولین بار فهرست نسبتا کاملی درهفت جلد توسط وی آماده چاپ می شود که طبق آن ظاهرا دو هزار و صد اثر در کتابخانه نگهداری می شود.
آیا در حال حاضر دراین کتابخانه فقط نسخه های خطی وجود دارد؟
در حال حاضر فقط نسخه های خطی و مرقعات در کتابخانه نگهداری می شود و همانطور که توضیح دادم تمامی نسخه های چاپی که از کیفیت بالایی برخوردار بودند به کتابخانه ملی ایران منتقل شدند. این نسخه های چاپی متعلق به دوره صفویه و بعد از آن بودند که در دوره های مختلف یا به عنوان هدیه و یا خریداری به کتابخانه منتقل شده بودند.
آیا بازدید از کتابخانه سلطنتی برای عموم آزاد است؟
بازدید از کتابخانه سلطنتی برای عموم امکان پذیر نیست و تنها محققین و پژوهشگران، آن هم با سختی فراوان، امکان استفاده محدود از کتابخانه را دارند.
گفتید که فقط دو هزار و صد نسخه از کتاب ها در این کتابخانه مانده و بقیه یا به غارت رفته یا به کتابخانه ملی منتقل شده است. اوضاع کتابخانه ملی در حال حاضر چگونه است؟
کتابخانه ملی و مرکز اسناد ملی ایران دو مرکز مهم در نگهداری و نظارت کتاب و اسناد در ایران هستند. اصولا کلیه کتاب های چاپی در این نهاد نگهداری می شود. از دهه هفتاد شمسی ساختمان های جدید به آن اضافه شده؛ هم چنین بخشی به عنوان نسخ خطی در این کتابخانه وجود دارد که در آنجا نسخ خطی نفیس نگهداری می شود. در سال های اخیر این کتابخانه اقدام به خرید نسخ خطی و آثار هنری کرده که در این سال ها کمتر اتفاق افتاده. سیستم نگهداری کتب در این کتابخانه مجهز و مناسب است. البته بازدید عمومی از این کتابخانه امکان پذیر نیست و تنها پژوهشگران و دانشجویان دررده دکترا و فوق لیسانس امکان استفاده را دارند. مرکز اسناد ملی ایران علاوه بر نگهداری اسناد برای مرمت و نگهداری و حفاظت اسناد، سرویس های مناسبی هم برای مجموعه داران دارد.
در ایران موزه های بسیاری وجود دارد که کمتر کسی از آنان اطلاع دارد. فکر می کنم برای خوانندگان ما جالب باشد که هنگام سفر به ایران ، از این موزه ها هم دیدن کنند. جالب ترین این موزه ها کدامند؟
موزه های ایران عموما تحت نظارت وزارت میراث فرهنگی مدیریت می شوند. با توجه به وضعیت اجتماعی ـ سیاسی ـ اقتصادی کنونی، عموم موزه ها دچار مشکلات عدیده هستند. اوضاع موزه ها با تعریف های استاندارد و غربی چندان جالب نیست. بخش عمده ای از موزه داران علاقه و تخصص لازم برای این حرفه را ندارند و با توجه به ضعف شدید صنعت توریسم و نبود گردشگر، موزه ها چندان زنده نیستند و تنها با قاعده بوروکراسی و کارمندی اداره می شوند. در چند سال اخیر عده ای اقدام به راه اندازی موزه های خصوصی کرده اند که بسیار فعال هستند و برنامه های جالبی دارند. یکی از آخرین نمونه های این نوع موزه ها، موزه و مرکز موسیقی بتهوون در تهران است که توسط بابک چمن آرا راه اندازی شده. این مرکز علاوه بر نگهداری اسناد تاریخی ضبط و پخش موسیقی از گذشته، دارای کتابخانه و مرکز صنایع دستی و کافی شاپ است و فعالیت های فرهنگی متعددی آنجا برگزار می شود.
موزه تاریخچه عروسک ایران مجموعه جالبی از نمونه های قدیمی عروسک را به نمایش گذاشته. موزه خصوصی ملک در تهران مجموعه گرانقدری از نسخ خطی و اشیاء ایرانی را جمع آوری کرده که در زمان مدیریت قبلی بسیار فعال بود و در مورد هنرهای ایرانی بسیار تخصصی عمل می کرد. هم چنین مجموعه هایی نظیر عمارت نگارستان و موزه مقدم از همکاری شهرداری و دانشگاه تهران شکل گرفته و بازسازی شده که بسیار هم فعال هستند. در عمارت نگارستان علاوه بر معماری ویژه آن موزه آثار کمال الملک و شاگردانش و گالری خصوصی آثار هنر معاصر فعالیت دارند.
موزه مقدم در حقیقت عمارت قاجاری مربوط به محل زندگی مقدم و همسر فرانسوی وی بوده که پس از مرگ آنها به دانشگاه تهران واگذار شده و در سال های اخیر بازگشایی شده است. در این خانه علاوه بر معماری ویژه آثار بسیار جالب و نفیسی نگهداری می شود.
از جمله موزه های خاص تهران باید از کتابخانه ویژه فرح پهلوی، در مجموعه کاخ نیاوران نام ببریم که دارای بیست و پنج هزار جلد کتاب نفیس خطی و چاپی است و معماری و طراحی جالبی نیز دارد.
در پایان باید گفته شود مجموعه کاخ گلستان علاوه بر معماری و کاشی کاری ویژه، دارای مجموعه ای بی نظیر از عکس ها و شیشه های عکاسی است که از مجموعه های بی نظیر تاریخ عکاسی جهان است.
هم چنین از سه موزه با طراحی ویژه و تخصصی باید یاد شود که در دوره پهلوی مناسب با نوع کار کرد طراحی شده. موزه آبگینه با ساختمانی تاریخی (منزل قوام) که توسط هانس هولاین اتریشی با الهام از آثار برجسته تاریخی مانند کاخ تچر، ستون های تخت جمشید و… برای آثار شیشه و سفال طراحی شده.
موزه فرش در تهران توسط عبد العزیز فرمانفرمائیان طراحی و ساخته شده. معماری این ساختمان با الهام از دارهای فرش بافی است و محیط داخلی نیز به منظور نمایش فرش طراحی شده و کاملا یک موزه تخصصی است. هم چنین موزه هنر های معاصر با طراحی کامران دیبا اولین موزه هنرهای مدرن و معاصر در کل منطقه خاورمیانه و آسیا است. در این موزه آثار بسیار برجسته هنر مدرن خریداری و به نمایش درآمده است.
اخیراً منزل شخصی سیمین دانشور و جلال آل احمد نیز توسط شهرداری خریداری و بازسازی شده که از اولین نمونه های موزه های افراد هنرمند و نویسنده است.
آقای فداییان سپاسگزاریم از وقتی که در اختیار ما گذاشتید.
