از علی صاحب الزمانی
به تألیف شیخ فائز الغُصین،
ترجمۀ نورایر هامبارچیان
مقدمه و کوشش اُوانس اُوانسیان
بیست و چهارم آوریل روز جهانی یادبود نسل کشی بیش از یک میلیون نفر از ارامنه و آواره ساختن یک میلیون دیگر توسط دولت عثمانی است. این روز تقریباً در همۀ کشورهای جهان به رسمیت شناخته می شود. از جمله کشورهایی که این روز را به رسمیت نمی شناسند ـ در واقع مهم ترین آن ها ـ کشور ترکیه است. رئیس جمهور سابق آمریکا باراک اوباما در دومین کارزار انتخاباتی خود قول داده بود دولت ترکیه را وادار کند تا این جنایت علیه بشریت را به رسمیت بشناسد اما متأسفانه از عهدۀ این کار بر نیامد و نهایتاً با پایان دورۀ ریاست جمهوری اش این مسئله به کل فراموش شد. امروز، با گرم تر شدن بازار اخبار دروغین، خطر تحریف تاریخ و حتی فراموش شدن هولناک ترین وقایع نسبت به هر زمان دیگری بزرگ تر است؛ وقتی کسی بتواند به راحتی وقوع هولوکاست یهودیان اروپا توسط رایش سوم یا نسل کشی سرخپوستان قارۀ آمریکا توسط مهاجرین سفیدپوست را انکار کند، انکار قتل عام ارامنه دور از ذهن نیست. اهمیت گردآوری کتاب دادخواهی ارامنه توسط جناب اُوانس اُوانسیان نیز در همین است. جای دارد از ایشان بابت زحماتشان در به سرانجام رسانیدن این کار سترگ و همین طور برای فرستادن نسخه ای از کتاب برای تحریریۀ پیک، تشکر کنیم. این کتاب توسط نشر شرکت کتاب چاپ شده است.
اولین جذابیت این کتاب این است که روایت عینی است و مؤلف آن، شیخ فائز بن زعل الغصین شخصی بسیار کاریزماتیکی بوده که، طبق زندگینامۀ مختصری که از او در ابتدای کتاب نگاشته شده، زندگی پر فراز و نشیب و ماجراجویانه ای داشته. او که در دمشق قائم مقام بوده، به دلیل تسویه حساب های بین قبایل، زندانی و محکوم به اعدام می شود اما با تخفیف حکم اعدام به تبعید راهی دیاربکر می شود. پس از مدت کوتاهی ایشان از دیاربکر گریخته و در بصره ساکن می شود. سرانجام در سال 1916 به جدّه رفته و به عنوان رئیس دبیرخانه به ملک فیصل خدمت می کند و در کنفرانس صلح به عنوان وکیل در کنار او قرار می گیرد. سرباز تی.ای. لارنس (لورنسِ عربستان) در کتاب زندگی نامۀ خود، هفت رکن حکمت، شرح دیدار خود با شیخ فائز الغصین را نوشته است.
شیخ فائز الغصین در طول سالیانی که در منطقه آواره بوده قتل عام ارامنه توسط امپراتوری عثمانی را به چشم دیده و به رشتۀ تحریر درآورده تا سندی باشد برای آیندگان؛ مبادا که این جنایت به دست فراموشی سپرده شود. متن عربی این کتاب ترجمۀ نوشته های او است که از عربی به هفت زبان دیگر – از جمله فارسی، انگلیسی، آلمانی، فرانسه، روسی، ارمنی شرقی و ارمنی غربی – برگردانده شده و در این کتاب به چاپ رسیده است. متن کتاب از ابتدا تا انتها گزارشی تکان دهنده و هولناک است از قتل و غارت وحشیانۀ ارامنۀ بی دفاع توسط دولت مرکزی امپراتوری عثمانی و عوامل آن؛ از فروش دختران و پسران ارمنی در بازارها گرفته تا واداشتن سالمندان و ناتوانان به راهپیمایی های مرگبار از میان بیابان. اما غیر از تشریح این جنایات فجیع، روایاتی هم از همبستگی میان مسلمانان غیرترک و یهودیان ساکن در منطقه با ارامنۀ آواره نوشته شده که، خصوصاً در شرایط کنونی، مایۀ دلگرمی است و شاید الگویی برای بازگشت به دوستی های کهنه را به دست دهد. علاوه بر اینها، به موازات شرح جنایات عثمانیان، گاه گریزی هم به وقایع تاریخی در باقی جهان زده شده که به حسّ جهت یابی تاریخی مخاطب یاری می رساند.
این کتاب صرفاً به منظور مطالعۀ مورخین چاپ نشده، بلکه همۀ کسانی که پاسداری از حقیقت و اعادۀ حقوق از مردمان ظلم دیده را عزیز می دارند موظفند آن را بخوانند تا خون بیش از یک میلیون نفر ارامنه پایمال نشود.
