نوروز نامه بخش ۲

نوروز نامه بخش ۲

بر چهرۀ گل نسیم نوروز خوش است

در صحن چمن روی دل افروز خوش است

از دی که گذشت هر چه گویی خوش نیست

خوش باش و ز دی مگو که امروز خوش است

خیام

در‭ ‬مقاله‭ ‬دوم‭ ‬از‭ ‬مجموعه‭ ‬مقالات‭ ‬‮«‬مرور‭ ‬کتاب‭ ‬های‭ ‬سازندۀ‭ ‬فرهنگ‭ ‬ایرانی‮»‬‭ ‬به‭ ‬مرور‭ ‬کتاب‭ ‬‮«‬نوروزنامه‮»‬‭ ‬می‭ ‬پردازیم‭. ‬نوروزنامه‭ ‬را‭ ‬خیام‭ ‬نیشابوری‭ ‬در‭ ‬قرن‭ ‬پنج‭ ‬شمسی‭ (‬دوازده‭ ‬میلادی‭) ‬نگاشته‭ ‬است‭. (‬برخی‭ ‬آن‭ ‬را‭ ‬منتسب‭ ‬به‭ ‬خیام‭ ‬می‭ ‬دانند‭.) ‬او‭ ‬دربارۀ‭ ‬موضوع‭ ‬کتاب‭ ‬و‭ ‬علت‭ ‬نگاشتن‭ ‬آن‭ ‬می‌گوید‭: ‬‮«‬دوستی‭ ‬که‭ ‬به‭ ‬گردن‭ ‬من‭ ‬حق‭ ‬هم‭ ‬نشینی‭ ‬داشت،‭ ‬از‭ ‬من‭ ‬در‭ ‬مورد‭ ‬سبب‭ ‬جشن‭ ‬نوروز‭ ‬و‭ ‬پادشاهی‭ ‬که‭ ‬آن‭ ‬را‭ ‬بنا‭ ‬نهاد،‭ ‬پرسید‭. ‬این‭ ‬نوشته‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬درخواست‭ ‬وی‭ ‬جمع‭ ‬آوری‭ ‬کرده‭ ‬ام‭.‬‮»‬‭ ‬او‭ ‬ابتدا‭ ‬در‭ ‬باب‭ ‬پیدایش‭ ‬و‭ ‬بنا‭ ‬نهادن‭ ‬نوروز‭ ‬به‭ ‬طور‭ ‬مشروح‭ ‬سخن‭ ‬می‭ ‬گوید‭ ‬و‭ ‬بیان‭ ‬می‭ ‬کند‭ ‬هر‭ ‬پادشاه‭ ‬اساطیری‭ ‬چه‭ ‬تغییراتی‭ ‬در‭ ‬آن‭ ‬به‭ ‬وجود‭ ‬آورده‭ ‬و‭ ‬چه‭ ‬رسومی‭ ‬به‭ ‬آن‭ ‬افزوده‭ ‬است‭. ‬این‭ ‬توضیح‭ ‬با‭ ‬اصطلاحات‭ ‬نجوم‭ ‬قدیم‭ ‬همراه‭ ‬است‭:‬

…و اینک بخش دوم مقاله:

شمشیر:‭ ‬شمشیر‭ ‬پاسبان‭ ‬سرزمین‭ ‬است،‭ ‬نگهبان‭ ‬ملت‭. ‬تا‭ ‬زمانی‭ ‬که‭ ‬حاضر‭ ‬نباشد،‭ ‬هیچ‭ ‬حکومتی‭ ‬استوار‭ ‬نمی‭ ‬ماند‭. ‬اولین‭ ‬گوهری‭ ‬که‭ ‬از‭ ‬معدن‭ ‬بیرون‭ ‬آوردند،‭ ‬آهن‭ ‬بود‭ . ‬آهن‭ ‬شایسته‭ ‬ترین‭ ‬شیء‭ ‬برای‭ ‬آدمی‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬جهان‭ ‬به‭ ‬خاطر‭ ‬وجود‭ ‬آهن‭ ‬آراسته‭ ‬و‭ ‬آبادان‭ ‬است‭. ‬نخستین‭ ‬کسی‭ ‬که‭ ‬از‭ ‬آهن‭ ‬سلاح‭ ‬ساخت،‭ ‬جمشید‭ ‬بود‭. ‬شمشیر‭ ‬ابزار‭ ‬شجاعت‭ ‬است‭.  ‬همه‭ ‬سلاح‭ ‬ها‭ ‬ابهت‭ ‬مخصوص‭ ‬به‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬دارند،‭ ‬اما‭ ‬هیچ‭ ‬کدام‭ ‬از‭ ‬شمشیر‭ ‬باشکوه‭ ‬تر‭ ‬نیستند،‭ ‬چرا‭ ‬که‭ ‬شمشیر‭ ‬مانند‭ ‬آتش‭ ‬است؛‭ ‬با‭ ‬برق‭ ‬و‭ ‬انعکاس‭ ‬و‭ ‬دوسویه‭. ‬در‭ ‬‮«‬سلاح‭ ‬نامه‮»‬‭ ‬بهرام‭ ‬گور‭ ‬آمده‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬اگر‭ ‬شمشیر‭ ‬را‭ ‬از‭ ‬نیام‭ (‬غلاف‭) ‬برکشند‭ ‬و‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬صدای‭ ‬ناله‭ ‬بلند‭ ‬شود،‭ ‬نشانه‭ ‬خون‭ ‬ریختن‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬اگر‭ ‬شمشیر،‭ ‬خود‭ ‬به‭ ‬خود‭ ‬از‭ ‬نیام‭ ‬برآید،‭ ‬علامت‭ ‬جنگ‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬اگر‭ ‬شمشیر‭ ‬بدون‭ ‬غلاف‭ ‬را‭ ‬کنار‭ ‬کودک‭ ‬هفت‭ ‬روزه‭ ‬بگذارند،‭ ‬آن‭ ‬کودک‭ ‬دلاور‭ ‬می‭ ‬شود‭.‬

تیر و کمان‭: ‬تیر‭ ‬و‭ ‬کمان‭ ‬سلاحی‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬داشتن‭ ‬آن‭ ‬لازم‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬استفاده‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬راه‭ ‬و‭ ‬روش‭ ‬خاصی‭ ‬دارد‭. ‬نخستین‭ ‬کسی‭ ‬که‭ ‬تیر‭ ‬و‭ ‬کمان‭ ‬ساخت،‭ ‬کیومرث‭ ‬بود‭. ‬کمان‭ ‬در‭ ‬روزگار‭ ‬او‭ ‬چوبین‭ ‬بود‭ ‬و‭ ‬یک‭ ‬تکه‭ ‬و‭ ‬تیر‭ ‬آن‭ ‬از‭ ‬جنس‭ ‬گِل‭ ‬با‭ ‬سه‭ ‬پَر‭ ‬و‭ ‬پیکان‭ ‬از‭ ‬جنس‭ ‬استخوان‭. ‬در‭ ‬روزگار‭ ‬منوچهر،‭ ‬آرش‭ ‬کمان‌گیر،‭ ‬کمان‭ ‬را‭ ‬از‭ ‬پنج‭ ‬تکه‭ ‬ساخت؛‭ ‬هم‭ ‬از‭ ‬چوب‭ ‬و‭ ‬هم‭ ‬از‭ ‬نی‭ ‬و‭ ‬با‭ ‬سریشم‭ ‬به‭ ‬هم‭ ‬چسباند‭ ‬و‭ ‬پیکان‭ ‬تیر‭ ‬را‭ ‬از‭ ‬آهن‭ ‬ساخت‭. ‬پس‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬بهرام‭ ‬گور‭ ‬کمان‭ ‬را‭ ‬از‭ ‬استخوان‭ ‬ساخت‭ ‬و‭ ‬بر‭ ‬تیر‭ ‬چهار‭ ‬پر‭ ‬گذاشت‭. ‬شکل‭ ‬کمان‭ ‬را‭ ‬مانند‭ ‬فلک‭ (‬آسمان‭) ‬می‭ ‬دانند‭. ‬علت‭ ‬این‭ ‬که‭ ‬پادشاهان‭ ‬ایرانی‭ ‬در‭ ‬نوروز‭ ‬تیر‭ ‬و‭ ‬کمان‭ ‬می‌خواستند،‭ ‬این‭ ‬بود‭ ‬که‭ ‬صاحبان‭ ‬تیر‭ ‬و‭ ‬کمان‭ ‬هرگز‭ ‬تنگ‭ ‬روزی‭ ‬نباشند‭ ‬و‭ ‬هر‭ ‬سپاهی‭ ‬که‭ ‬تیراندازان‭ ‬زیادی‭ ‬داشته‭ ‬باشد،‭ ‬سپاه‭ ‬پیروز‭ ‬میدان‭ ‬است‭. ‬آموختن‭ ‬تیراندازی‭ ‬برای‭ ‬بدن‭ ‬هم‭ ‬فوایدی‭ ‬دارد؛‭ ‬از‭ ‬جمله‭ ‬اعصاب‭ ‬و‭ ‬اندام‭ ‬ها‭ ‬را‭ ‬قوی،‭ ‬مفاصل‭ ‬را‭ ‬نرم‭ ‬و‭ ‬آماده‭ ‬می‭ ‬کند‭ ‬و‭ ‬از‭ ‬بیماری‭ ‬سکته‭ ‬و‭ ‬فلج‭ ‬اعضا‭ ‬جلوگیری‭ ‬می‭ ‬کند‭.‬

قلم:‭ ‬دانایان‭ ‬قلم‭ ‬را‭ ‬آرایش‭ ‬گر‭ ‬سرزمین‭ ‬خوانده‭ ‬اند‭. ‬سخن‭ ‬تا‭ ‬زمانی‭ ‬که‭ ‬بی‭ ‬قلم‭ ‬باشد،‭ ‬مانند‭ ‬جان‭ ‬بی‭ ‬کالبد‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬چون‭ ‬با‭ ‬قلم‭ ‬همراه‭ ‬شود،‭ ‬همیشه‭ ‬ماندگار‭ ‬است‭. ‬نخستین‭ ‬کسی‭ ‬که‭ ‬نویسندگی‭ ‬را‭ ‬برقرار‭ ‬کرد،‭ ‬تهمورث‭ ‬بود‭ ‬و‭ ‬انسان‭ ‬اگرچه‭ ‬با‭ ‬سخن‭ ‬گفتن‭ ‬اشرف‭ ‬مخلوقات‭ ‬است،‭ ‬اگر‭ ‬نوشتن‭ ‬نداند،‭ ‬ناقص‭ ‬است،‭ ‬چرا‭ ‬که‭ ‬از‭ ‬نوشتن‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬انسان‭ ‬به‭ ‬مرتبۀ‭ ‬فرشتگی‭ ‬می‭ ‬رسد‭. ‬دانایان‭ ‬قلم‭ ‬را‭ ‬وسیلۀ‭ ‬کوچکی‭ ‬می‭ ‬خوانند‭ ‬که‭ ‬نوشته‭ ‬اش‭ ‬والامقام‭ ‬است‭. ‬نیکو‭ ‬نوشتن‭ ‬بسیار‭ ‬دشوار‭ ‬است‭. ‬خط‭ ‬نیکو‭ ‬مانند‭ ‬صورت‭ ‬زیبا‭ ‬و‭ ‬اندام‭ ‬معتدل‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬خط‭ ‬بد‭ ‬مانند‭ ‬روی‭ ‬زشت‭ ‬و‭ ‬اندام‭ ‬نامتناسب‭. ‬و‭ ‬بسیار‭ ‬باید‭ ‬نوشت‭ ‬تا‭ ‬خط‭ ‬نیکو‭ ‬و‭ ‬پسندیده‭ ‬شود‭. ‬در‭ ‬سرزمین‭ ‬عراق‭ ‬دوازده‭ ‬نوع‭ ‬قلم‭ ‬وجود‭ ‬دارد‭ ‬که‭ ‬نام‭ ‬هریک‭ ‬از‭ ‬یکی‭ ‬از‭ ‬بزرگان‭ ‬خطاطی‭ ‬گرفته‭ ‬شده‭ ‬است‭. ‬گفته‭ ‬شده‭ ‬که‭ ‬قلم‭ ‬پادشاهان‭ ‬باید‭ ‬به‭ ‬گونه‭ ‬ای‭ ‬باشد‭ ‬که‭ ‬هنگام‭ ‬نوشتن‭ ‬به‭ ‬ایشان‭ ‬رنجی‭ ‬نرسد‭. ‬قلم‭ ‬نباید‭ ‬به‭ ‬انگشتان‭ ‬آن‭ ‬ها‭ ‬فشار‭ ‬وارد‭ ‬کند‭.‬

اسب:‭ ‬چنین‭ ‬گویند‭ ‬که‭ ‬از‭ ‬صورت‭ ‬چهارپایان‭ ‬هیچ‭ ‬صورتی‭ ‬زیباتر‭ ‬از‭ ‬اسب‭ ‬نیست‭. ‬اسب‭ ‬شاهِ‭ ‬چهارپایان‭ ‬چرنده‭ ‬است‭. ‬پارسیان‭ ‬اسب‭ ‬را‭ ‬بادجان‭ ‬می‌خوانده‭ ‬اند‭ ‬و‭ ‬رومیان،‭ ‬بادپای‭ ‬و‭ ‬می‭ ‬گویند‭ ‬آن‭ ‬فرشته‭ ‬ای‭ ‬که‭ ‬آسمان‭ ‬را‭ ‬می‭ ‬کشد‭ ‬و‭ ‬حرکت‭ ‬می‭ ‬دهد،‭ ‬به‭ ‬صورت‭ ‬اسب‭ ‬است‭. ‬از‭ ‬کیخسرو‭ ‬نقل‭ ‬می‭ ‬کنند‭ ‬که‭ ‬گفته‭ ‬است‭ ‬هیچ‭ ‬چیز‭ ‬در‭ ‬پادشاهی‭ ‬برایم‭ ‬گرامی‭ ‬تر‭ ‬از‭ ‬اسب‭ ‬نیست‭. ‬بزرگان‭ ‬گفته‭ ‬اند‭ ‬اسب‭ ‬را‭ ‬باید‭ ‬عزیز‭ ‬داشت‭ ‬که‭ ‬هر‭ ‬کس‭ ‬اسب‭ ‬را‭ ‬خوار‭ ‬بدارد‭ ‬به‭ ‬دست‭ ‬دشمن‭ ‬خوار‭ ‬گردد‭.‬

باز:‭ ‬باز‭ ‬مونس‭ ‬شکارگاه‭ ‬پادشاهان‭ ‬است‭. ‬از‭ ‬وجودش‭ ‬شاد‭ ‬می‭ ‬شوند‭ ‬و‭ ‬او‭ ‬را‭ ‬دوست‭ ‬دارند‭. ‬باز‭ ‬خوی‭ ‬و‭ ‬اخلاقی‭ ‬دارد‭ ‬که‭ ‬پادشاهان‭ ‬دارند،‭ ‬مانند‭ ‬بزرگ‌منشی‭ ‬و‭ ‬پاکیزگی‭. ‬بزرگان‭ ‬گفته‭ ‬اند‭ ‬که‭ ‬شاه‭ ‬جانوران‭ ‬گوشت‭ ‬خوار‭ ‬باز‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬شاه‭ ‬جانوران‭ ‬گیاه‭ ‬خوار‭ ‬اسب‭. ‬به‭ ‬خاطر‭ ‬همین‭ ‬باز‭ ‬به‭ ‬پادشاه‭ ‬نزدیک‭ ‬تر‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬حشمتی‭ ‬دارد‭ ‬که‭ ‬پرندگان‭ ‬دیگر‭ ‬ندارند‭. ‬عقاب‭ ‬از‭ ‬باز‭ ‬بزرگ‭ ‬تر‭ ‬است‭ ‬اما‭ ‬ابهّتی‭ ‬که‭ ‬باز‭ ‬دارد،‭ ‬عقاب‭ ‬ندارد‭. ‬پادشاهان‭ ‬دیدن‭ ‬باز‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬فال‭ ‬نیک‭ ‬می‌گیرند‭. ‬هنگامی‭ ‬که‭ ‬باز‭ ‬به‭ ‬خواست‭ ‬خود‭ ‬بر‭ ‬دست‭ ‬پادشاه‭ ‬بنشیند‭ ‬و‭ ‬روی‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬سوی‭ ‬او‭ ‬کند،‭ ‬نشانه‭ ‬آن‭ ‬باشد‭ ‬که‭ ‬او‭ ‬ولایتی‭ ‬جدید‭ ‬به‭ ‬دست‭ ‬آورد‭.‬

شراب:‭ ‬دانایانِ‭ ‬طب‭ ‬مانند‭ ‬جالینوس‭ ‬و‭ ‬سقراط‭ ‬و‭ ‬بقراط‭ ‬و‭ ‬بوعلی‭ ‬سینا‭ ‬و‭ ‬محمد‭ ‬زکریای‭ ‬رازی‭ ‬چنین‭ ‬گفته‭ ‬اند‭ ‬که‭ ‬هیچ‭ ‬چیز‭ ‬برای‭ ‬مردم‭ ‬سودمندتر‭ ‬از‭ ‬شراب‭ ‬نیست،‭ ‬به‭ ‬خصوص‭ ‬شراب‭ ‬انگوری‭ ‬تلخ‭ ‬و‭ ‬صافی‭. ‬خاصیتش‭ ‬آن‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬غم‭ ‬را‭ ‬ببرد‭ ‬و‭ ‬دل‭ ‬را‭ ‬خرم‭ ‬و‭ ‬تن‭ ‬را‭ ‬فربه‭ ‬کند‭. ‬گونه‭ ‬را‭ ‬سرخ‭ ‬و‭ ‬پوست‭ ‬تن‭ ‬را‭ ‬تازه‭ ‬و‭ ‬روشن‭ ‬گرداند‭ ‬و‭ ‬فهم‭ ‬و‭ ‬خاطر‭ ‬را‭ ‬تیز‭ ‬و‭ ‬تخیل‭ ‬را‭ ‬تقویت‭ ‬کند‭. ‬خورندۀ‭ ‬شراب‭ ‬اغلب‭ ‬تندرست‭ ‬باشد‭. ‬هرکه‭ ‬پنج‭ ‬قدح‭ ‬شراب‭ ‬ناب‭ ‬بخورد،‭ ‬آن‭ ‬چه‭ ‬در‭ ‬او‭ ‬است‭ ‬از‭ ‬نیک‭ ‬و‭ ‬بد‭ ‬از‭ ‬او‭ ‬سر‭ ‬می‭ ‬زند‭. ‬از‭ ‬تمام‭ ‬خوردنی‭ ‬های‭ ‬جهان‭ ‬چه‭ ‬چرب‭ ‬و‭ ‬شیرین،‭ ‬چه‭ ‬ترش‭ ‬و‭ ‬خوش‭ ‬بعد‭ ‬از‭ ‬سیر‭ ‬شدن‭ ‬نمی‭ ‬توان‭ ‬خورد‭ ‬و‭ ‬اگر‭ ‬بیشتر‭ ‬بخوری‭ ‬طبع‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬بیزار‭ ‬می‭ ‬شود،‭ ‬اما‭ ‬لطافت‭ ‬طبع‭ ‬شراب‭ ‬به‭ ‬حدی‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬هر‭ ‬چه‭ ‬بیشتر‭ ‬بخوری،‭ ‬بیشتر‭ ‬می‭ ‬خواهی‭. ‬انسان‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬سیر‭ ‬و‭ ‬طبع‭ ‬بیزار‭ ‬نمی‭ ‬شود‭. ‬شراب‭ ‬شاه‭ ‬نعمت‭ ‬های‭ ‬بهشت‭ ‬است‭.‬

خیام‭ ‬در‭ ‬ادامه،‭ ‬فصلی‭ ‬در‭ ‬منفعت‭ ‬و‭ ‬ضرر‭ ‬انواع‭ ‬شراب‭ ‬از‭ ‬گفتار‭ ‬جالینوس‭ ‬حکیم‭ ‬و‭ ‬محمد‭ ‬بن‭ ‬زکریای‭ ‬رازی‭ ‬و‭ ‬ابوعلی‭ ‬سینا‭ ‬و‭ ‬اطبای‭ ‬معروف‭ ‬می‭ ‬آورد‭ ‬و‭ ‬در‭ ‬ادامه‭ ‬نتیجه‭ ‬می‭ ‬گیرد‭ ‬خردمند‭ ‬باید‭ ‬به‭ ‬گونه‭ ‬ای‭ ‬شراب‭ ‬بخورد‭ ‬که‭ ‬مزه‭ ‬و‭ ‬فایده‭ ‬شراب‭ ‬برایش‭ ‬بیشتر‭ ‬از‭ ‬ضررش‭ ‬باشد‭:‬

بدین‭ ‬گونه‭ ‬شخص‭ ‬باید‭ ‬با‭ ‬ریاضت،‭ ‬نفس‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬جایی‭ ‬رساند‭ ‬که‭ ‬از‭ ‬ابتدای‭ ‬نوشیدن‭ ‬شراب‭ ‬تا‭ ‬آخر،‭ ‬هیچ‭ ‬گونه‭ ‬زشتی‭ ‬و‭ ‬بدی‭ ‬از‭ ‬او‭ ‬درنیاید‭. ‬اگر‭ ‬به‭ ‬این‭ ‬مرحله‭ ‬برسد،‭ ‬شایسته‭ ‬شراب‭ ‬نوشیدن‭ ‬است‭.‬

در‭ ‬باب‭ ‬پیدایش‭ ‬شراب‭ ‬روایت‭ ‬شده‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬در‭ ‬هرات‭ ‬پادشاهی‭ ‬بود‭ ‬از‭ ‬خویشان‭ ‬جمشید‭ ‬به‭ ‬نام‭ ‬شمیران‭ ‬و‭ ‬تمام‭ ‬خراسان‭ ‬زیر‭ ‬فرمان‭ ‬او‭ ‬بود‭ ‬و‭ ‬پسری‭ ‬داشت‭ ‬که‭ ‬در‭ ‬تیراندازی‭ ‬بسیار‭ ‬ماهر‭ ‬بود‭. ‬روزی‭ ‬همایی‭ (‬پرنده‭ ‬ای‭ ‬استخوان‭ ‬خوار‭ ‬که‭ ‬به‭ ‬باور‭ ‬قدما‭ ‬بر‭ ‬شانۀ‭ ‬هر‭ ‬کس‭ ‬بنشیند،‭ ‬به‭ ‬پادشاهی‭ ‬می‭ ‬رسد‭.) ‬آمد‭ ‬و‭ ‬کمی‭ ‬دورتر‭ ‬از‭ ‬تخت‭ ‬پادشاه‭ ‬نشست‭. ‬شاه‭ ‬نگاه‭ ‬کرد،‭ ‬ماری‭ ‬دید‭ ‬در‭ ‬گردن‭ ‬هما‭ ‬حلقه‭ ‬زده‭ ‬و‭ ‬می‭ ‬خواهد‭ ‬او‭ ‬را‭ ‬بگزد‭. ‬پادشاه‭ ‬از‭ ‬پسرش‭ ‬خواست‭ ‬که‭ ‬همای‭ ‬را‭ ‬از‭ ‬شر‭ ‬مار‭ ‬برهاند‭. ‬پسر‭ ‬تیری‭ ‬زد‭ ‬و‭ ‬مار‭ ‬را‭ ‬از‭ ‬گردن‭ ‬همای‭ ‬انداخت‭. ‬سال‭ ‬بعد‭ ‬در‭ ‬همان‭ ‬روز‭ ‬هما‭ ‬آمد‭. ‬بر‭ ‬سر‭ ‬شاه‭ ‬چرخی‭ ‬زد‭ ‬و‭ ‬همان‭ ‬جا‭ ‬که‭ ‬به‭ ‬مار‭ ‬تیر‭ ‬زده‭ ‬بودند،‭ ‬چیزی‭ ‬از‭ ‬منقارش‭ ‬بر‭ ‬زمین‭ ‬افکند‭ ‬و‭ ‬بانگی‭ ‬کرد‭ ‬و‭ ‬پرید‭. ‬شاه‭ ‬نگاه‭ ‬کرد‭ ‬و‭ ‬گفت‭: ‬‮«‬این‭ ‬همان‭ ‬همایی‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬ما‭ ‬جانش‭ ‬را‭ ‬نجات‭ ‬دادیم‭. ‬امسال‭ ‬آمده‭ ‬است‭ ‬تا‭ ‬جبران‭ ‬کند‭ ‬و‭ ‬برای‭ ‬مان‭ ‬پاداشی‭ ‬آورده‭ ‬است‭. ‬بروید‭ ‬و‭ ‬ببینید‭ ‬چه‭ ‬آورده‭.‬‮»‬‭ ‬رفتند‭ ‬و‭ ‬دو‭ ‬سه‭ ‬دانه‭ ‬دیدند‭. ‬برداشتند‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬نزد‭ ‬شاه‭ ‬آوردند‭. ‬شاه‭ ‬پس‭ ‬از‭ ‬مشورت‭ ‬با‭ ‬دانایان‭ ‬دانه‭ ‬ها‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬باغبان‭ ‬سپرد‭ ‬تا‭ ‬آن‭ ‬ها‭ ‬را‭ ‬بکارد‭. ‬در‭ ‬نوروز‭ ‬از‭ ‬دانه‭ ‬ها‭ ‬شاخه‭ ‬ای‭ ‬برآمد‭ ‬که‭ ‬تا‭ ‬آن‭ ‬زمان‭ ‬کسی‭ ‬مانندش‭ ‬را‭ ‬ندیده‭ ‬بود‭. ‬وقتی‭ ‬خوشه‭ ‬های‭ ‬درخت‭ ‬رسیده‭ ‬شد،‭ ‬باز‭ ‬هم‭ ‬به‭ ‬آن‭ ‬دست‭ ‬نزدند،‭ ‬تا‭ ‬فصل‭ ‬پاییز‭ ‬که‭ ‬خوشه‭ ‬ها‭ ‬بزرگ‭ ‬شدند‭ ‬و‭ ‬رنگ‭ ‬دانه‭ ‬ها‭ ‬از‭ ‬سبز‭ ‬به‭ ‬سیاه‭ ‬مایل‭ ‬شده‭ ‬بودند‭ ‬و‭ ‬مانند‭ ‬سنگ‭ ‬های‭ ‬قیمتی‭ ‬می‭ ‬درخشیدند‭. ‬وقتی‭ ‬دانه‭ ‬ها‭ ‬شروع‭ ‬به‭ ‬ریختن‭ ‬کردند،‭ ‬همه‭ ‬گفتند‭ ‬میوه‭ ‬این‭ ‬درخت‭ ‬همین‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬چون‭ ‬دارد‭ ‬به‭ ‬زمین‭ ‬می‭ ‬افتد،‭ ‬معنی‭ ‬اش‭ ‬این‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬فایدۀ‭ ‬این‭ ‬میوه‭ ‬در‭ ‬آب‭ ‬آن‭ ‬است‭. ‬هیچ‭ ‬کس‭ ‬جرأت‭ ‬نمی‭ ‬کرد‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬میوه‭ ‬بخورد،‭ ‬چرا‭ ‬که‭ ‬می‭ ‬ترسیدند‭ ‬در‭ ‬آن‭ ‬زهر‭ ‬باشند‭ ‬و‭ ‬بمیرند‭. ‬در‭ ‬باغ‭ ‬خمره‭ ‬ای‭ ‬گذاشتند‭ ‬و‭ ‬آب‭ ‬انگور‭ ‬را‭ ‬گرفته‭ ‬و‭ ‬خمره‭ ‬را‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬پر‭ ‬کردند‭. ‬پس‭ ‬از‭ ‬مدتی‭ ‬آب‭ ‬انگور‭ ‬در‭ ‬خمره‭ ‬جوشید‭ ‬و‭ ‬بالا‭ ‬آمد‭. ‬بعد‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬باغبان‭ ‬دید‭ ‬که‭ ‬آب‭ ‬انگور‭ ‬صافی‭ ‬شده‭ ‬و‭ ‬مانند‭ ‬یاقوت‭ ‬سرخ‭ ‬می‭ ‬درخشد‭. ‬پادشاه‭ ‬را‭ ‬خبر‭ ‬کرد‭. ‬پادشاه‭ ‬گفت‭: ‬‮«‬نهایت‭ ‬حاصل‭ ‬این‭ ‬درخت‭ ‬این‭ ‬است،‭ ‬اما‭ ‬نمی‭ ‬دانیم‭ ‬که‭ ‬زهر‭ ‬است‭ ‬یا‭ ‬پادزهر‭.‬‮»‬‭ ‬پس،‭ ‬تصمیم‭ ‬گرفتند‭ ‬مرد‭ ‬قاتلی‭ ‬را‭ ‬از‭ ‬زندان‭ ‬بیرون‭ ‬بیاورند‭ ‬و‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬محصول‭ ‬به‭ ‬او‭ ‬بدهند‭ ‬و‭ ‬ببینند‭ ‬چه‭ ‬اتفاقی‭ ‬می‭ ‬افتد‭. ‬وقتی‭ ‬آن‭ ‬مرد‭ ‬یک‭ ‬جام‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬نوشید،‭ ‬روی‭ ‬ترش‭ ‬کرد‭. ‬به‭ ‬او‭ ‬گفتند‭: ‬‮«‬باز‭ ‬هم‭ ‬می‭ ‬خواهی؟‮»‬‭ ‬گفت‭: ‬‮«‬بله‮»‬‭ ‬جامی‭ ‬دیگر‭ ‬به‭ ‬او‭ ‬دادند‭. ‬شروع‭ ‬کرد‭ ‬به‭ ‬شادی‭ ‬و‭ ‬طرب‭ ‬و‭ ‬شعر‭ ‬خواندن‭ ‬در‭ ‬محضر‭ ‬پادشاه‭. ‬و‭ ‬گفت‭: ‬‮«‬جامی‭ ‬دیگر‭ ‬بدهید‭ ‬و‭ ‬هر‭ ‬بلایی‭ ‬می‭ ‬خواهید‭ ‬به‭ ‬سرم‭ ‬آورید‭.‬‮»‬‭ ‬جام‭ ‬سوم‭ ‬را‭ ‬که‭ ‬خورد،‭ ‬سرش‭ ‬سنگین‭ ‬شد‭ ‬و‭ ‬خوابید‭ ‬و‭ ‬تا‭ ‬روز‭ ‬بعد‭ ‬به‭ ‬هوش‭ ‬نیامد‭. ‬وقتی‭ ‬به‭ ‬هوش‭ ‬آمد‭ ‬به‭ ‬محضر‭ ‬پادشاه‭ ‬بردندش‭ ‬و‭ ‬گفتند‭: ‬‮«‬آن‭ ‬که‭ ‬دیروز‭ ‬خوردی‭ ‬چه‭ ‬بود‭ ‬و‭ ‬چه‭ ‬احساسی‭ ‬داشتی؟‮»‬‭ ‬گفت‭: ‬‮«‬نمی‭ ‬دانم‭ ‬چه‭ ‬بود‭. ‬هرچه‭ ‬بود‭ ‬خوب‭ ‬بود‭. ‬کاش‭ ‬امروز‭ ‬هم‭ ‬سه‭ ‬جام‭ ‬دیگر‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬داشتم‭. ‬اولین‭ ‬جام‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬سختی‭ ‬خوردم،‭ ‬چون‭ ‬تلخ‭ ‬بود،‭ ‬اما‭ ‬چون‭ ‬به‭ ‬معده‭ ‬ام‭ ‬رسید،‭ ‬طبعم‭ ‬یک‭ ‬جام‭ ‬دیگر‭ ‬خواست‭. ‬بعد‭ ‬از‭ ‬جام‭ ‬دوم،‭ ‬شادی‭ ‬و‭ ‬نشاطی‭ ‬در‭ ‬من‭ ‬به‭ ‬وجود‭ ‬آمد‭ ‬که‭ ‬شرم‭ ‬از‭ ‬دل‭ ‬من‭ ‬رفت‭ ‬و‭ ‬دنیا‭ ‬مقابل‭ ‬چشمانم‭ ‬خوار‭ ‬شد‭ ‬و‭ ‬غم‭ ‬جهان‭ ‬را‭ ‬فراموش‭ ‬کردم‭ ‬و‭ ‬جایگاه‭ ‬خود‭ ‬و‭ ‬شاه‭ ‬را‭ ‬یکی‭ ‬دیدم‭. ‬بعد‭ ‬از‭ ‬جام‭ ‬سوم‭ ‬به‭ ‬خواب‭ ‬خوش‭ ‬فرورفتم‭.‬‮»‬‭ ‬شاه‭ ‬گناه‭ ‬او‭ ‬را‭ ‬بخشید‭ ‬و‭ ‬وی‭ ‬را‭ ‬آزاد‭ ‬کرد‭ ‬و‭ ‬دانایان‭ ‬به‭ ‬این‭ ‬باور‭ ‬رسیدند‭ ‬که‭ ‬هیچ‭ ‬نعمتی‭ ‬بهتر‭ ‬از‭ ‬شراب‭ ‬نیست؛‭ ‬چرا‭ ‬که‭ ‬در‭ ‬هیچ‭ ‬میوه‭ ‬و‭ ‬غذایی‭ ‬چنین‭ ‬خاصیتی‭ ‬نیست‭. ‬این‭ ‬گونه‭ ‬بود‭ ‬که‭ ‬شاه‭ ‬شمیران‭ ‬شراب‭ ‬را‭ ‬پیدا‭ ‬کرد‭ ‬و‭ ‬آیین‭ ‬مهمانی‭ ‬و‭ ‬شراب‭ ‬را‭ ‬پایه‭ ‬گذاشت‭. ‬بعد‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬هم‭ ‬در‭ ‬وصف‭ ‬شراب‭ ‬شعرها‭ ‬و‭ ‬نواها‭ ‬ساختند‭. ‬می‭ ‬گویند‭ ‬که‭ ‬نهال‭ ‬انگور‭ ‬از‭ ‬هرات‭ ‬به‭ ‬جاهای‭ ‬دیگر‭ ‬دنیا‭ ‬رفته‭ ‬است،‭ ‬چرا‭ ‬که‭ ‬انواع‭ ‬انگوری‭ ‬که‭ ‬در‭ ‬هرات‭ ‬است‭ ‬در‭ ‬هیچ‭ ‬کجای‭ ‬دنیا‭ ‬نیست‭ ‬و‭ ‬بیش‭ ‬از‭ ‬صد‭ ‬گونه‭ ‬انگور‭ ‬در‭ ‬هرات‭ ‬است‭.‬

روی نیکو:‭ ‬دانایان‭ ‬دیدن‭ ‬روی‭ ‬زیبا‭ ‬را‭ ‬مبارک‭ ‬دانسته‭ ‬اند‭ ‬و‭ ‬گفته‭ ‬اند‭ ‬که‭ ‬دیدن‭ ‬روی‭ ‬زیبا‭ ‬همان‭ ‬فرخندگی‭ ‬را‭ ‬دارد‭ ‬که‭ ‬ستارگان‭ ‬خوش‭ ‬یمن‭ ‬در‭ ‬آسمان‭ ‬ها‭. ‬مانند‭ ‬عطر‭ ‬که‭ ‬وقتی‭ ‬در‭ ‬جامه‭ ‬دان‭ ‬باشد‭ ‬و‭ ‬لباس‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬عطر‭ ‬گیرد‭ ‬و‭ ‬مردم‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬بهره‭ ‬گیرند‭. ‬زیبایی‭ ‬صورت‭ ‬انسان‭ ‬ها‭ ‬بهره‭ ‬ای‭ ‬از‭ ‬فرخندگی‭ ‬و‭ ‬تأثیر‭ ‬ستارگان‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬به‭ ‬تقدیر‭ ‬خدا‭ ‬به‭ ‬انسان‭ ‬ها‭ ‬می‭ ‬رسد‭. ‬در‭ ‬جهان‭ ‬چیزهای‭ ‬زیبا‭ ‬زیاد‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬انسان‭ ‬ها‭ ‬از‭ ‬دیدن‭ ‬آن‭ ‬شاد‭ ‬شوند‭ ‬و‭ ‬طبع‭ ‬بهره‭ ‬ببرد،‭ ‬اما‭ ‬هیچ‭ ‬کدام‭ ‬جای‭ ‬صورت‭ ‬زیبا‭ ‬را‭ ‬نمی‭ ‬گیرد‭. ‬وقتی‭ ‬صورت‭ ‬زیبا‭ ‬با‭ ‬اخلاق‭ ‬خوش‭ ‬همراه‭ ‬شود،‭ ‬آن‭ ‬مبارکی‭ ‬و‭ ‬خوشبختی‭ ‬به‭ ‬نهایت‭ ‬می‭ ‬رسد‭. ‬دیدن‭ ‬روی‭ ‬زیبا‭ ‬چهار‭ ‬خاصیت‭ ‬دارد؛‭ ‬اول‭ ‬آن‭ ‬که‭ ‬روز‭ ‬را‭ ‬بر‭ ‬بیننده‭ ‬خجسته‭ ‬و‭ ‬مبارک‭ ‬می‭ ‬کند،‭ ‬دوم‭ ‬عیش‭ ‬و‭ ‬زندگی‭ ‬را‭ ‬خوش‭ ‬می‭ ‬کند،‭ ‬سوم‭ ‬انسان‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬سوی‭ ‬جوانمردی‭ ‬و‭ ‬مروت‭ ‬هدایت‭ ‬می‭ ‬کند،‭ ‬چهارم‭ ‬آن‭ ‬که‭ ‬مال‭ ‬و‭ ‬مقام‭ ‬را‭ ‬زیاد‭ ‬می‭ ‬کند‭.‬

روایت‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬عبدالله‭ ‬طاهر‭ (‬سومین‭ ‬فرمانروای‭ ‬سلسله‭ ‬طاهریان‭) ‬یکی‭ ‬از‭ ‬سرهنگان‭ ‬سپاه‭ ‬را‭ ‬زندانی‭ ‬کرده‭ ‬بود‭ ‬و‭ ‬از‭ ‬گناهش‭ ‬نمی‭ ‬گذشت،‭ ‬به‭ ‬طوری‭ ‬که‭ ‬بزرگان‭ ‬از‭ ‬آزادی‭ ‬اش‭ ‬ناامید‭ ‬شدند‭. ‬این‭ ‬فرد،‭ ‬کنیزکی‭ ‬زیباروی‭ ‬داشت‭. ‬روزی‭ ‬که‭ ‬امیر‭ ‬به‭ ‬دیدار‭ ‬عمومی‭ ‬با‭ ‬مردم‭ ‬نشسته‭ ‬بود،‭ ‬کنیزک‭ ‬درخواست‭ ‬خورد‭ ‬را‭ ‬بر‭ ‬کاغذی‭ ‬نوشت‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬امیر‭ ‬داد‭. ‬امیر‭ ‬گفت‭: ‬‮«‬ای‭ ‬کنیزک،‭ ‬گناه‭ ‬صاحب‭ ‬تو‭ ‬بزرگ‭ ‬تر‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬من‭ ‬او‭ ‬را‭ ‬ببخشایم‭.‬‮»‬‭ ‬کنیزک‭ ‬گفت‭: ‬‮«‬آن‭ ‬ـ‭ ‬چه‭ ‬که‭ ‬من‭ ‬می‭ ‬خواهم‭ ‬به‭ ‬واسطۀ‭ ‬آن‭ ‬شفاعت‭ ‬کنم،‭ ‬بزرگ‭ ‬تر‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬بتوانی‭ ‬پس‭ ‬بزنی‭.‬‮»‬‭ ‬گفت‭: ‬‮«‬چه‭ ‬شفیعی‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬نمی‭ ‬توانم‭ ‬آن‭ ‬را‭ ‬رد‭ ‬کنم؟‮»‬‭ ‬کنیزک‭ ‬پرده‭ ‬از‭ ‬روی‭ ‬برداشت‭ ‬و‭ ‬گفت‭: ‬‮«‬این،‭ ‬شفیع‭ ‬من‭ ‬است‭.‬‮»‬‭ ‬امیر‭ ‬چون‭ ‬روی‭ ‬کنیزک‭ ‬را‭ ‬دید‭ ‬لبخندی‭ ‬زد‭ ‬و‭ ‬گفت‭: ‬‮«‬چه‭ ‬شفیع‭ ‬بزرگی‭ ‬آوردی‭ ‬و‭ ‬چه‭ ‬بزرگوار‭ ‬است‭ ‬آن‭ ‬که‭ ‬خواهشت‭ ‬را‭ ‬برآورده‭ ‬کند‭.‬‮»‬‭ ‬دستور‭ ‬داد‭ ‬تا‭ ‬سرهنگ‭ ‬را‭ ‬آزاد‭ ‬کنند‭.‬

نویسنده‭ ‬در‭ ‬پایان‭ ‬این‭ ‬حکایت‭ ‬می‭ ‬گوید‭:‬

این‭ ‬حکایت‭ ‬را‭ ‬آوردم‭ ‬تا‭ ‬بدانی‭ ‬که‭ ‬جایگاه‭ ‬صورت‭ ‬زیبا‭ ‬چیست‭ ‬و‭ ‬حرمت‭ ‬آن‭ ‬چقدر‭ ‬است‭.‬

•‭ ‬در‭ ‬مقاله‭ ‬بالا‭ ‬از‭ ‬متن‭ ‬کتاب‭ ‬‮«‬نوروزنامه‭ (‬رساله‭ ‬ای‭ ‬در‭ ‬منشأ‭ ‬و‭ ‬تاریخ‭ ‬و‭ ‬آداب‭ ‬جشن‭ ‬نوروز‭) ‬از‭ ‬عمر‭ ‬خیام‭ ‬به‭ ‬سعی‭ ‬و‭ ‬تصحیح‭ ‬مجتبی‭ ‬مینوی،‭ ‬طهران،‭ ‬کتابخانه‭ ‬کاوه‮»‬‭ ‬استفاده‭ ‬شده‭ ‬است‭. ‬

مدیریت سایت