به یاد جان لوئیس، چهره ماندگار و رهرو خستگی ناپذیر جنبش حقوق مدنی آمریکا
جان لوئیس (John Lewis)، چهره برجسته و از معدود بازماندگان جنبش حقوق مدنی آمریکا و عضو مجلس نمایندگان کنگره ایالات متحده در تاریخ هفدهم جولای ۲۰۲۰ پس از شش ماه نبرد با سرطان لوزالمعده درگذشت.
جان لوئیس بیش از هشتاد سال پیش در خانواده ای زحمت کش در تروی آلاباما به دنیا آمد. والدین او کشاورزان مستاجر بودند و هر ده فرزند آنان از کودکی برای کمک به گذران زندگی خانواده، مشغول به کار پر مشقت زراعت و دامداری شدند. جانِ جوان که به تحصیل عشق می ورزید بارها با تخطی از دستور پدر که به نیروی کار فرزندانش نیاز داشت به سرعت خود را به اتوبوس مدرسه می رساند تا از تحصیل پنهانی باز نماند. هنگام نگهداری از مرغ های مزرعه، برای آنها نطق می کرد، گویی که از نوجوانی می دانست که تمرین سخنرانی در آینده برای او کارآمد خواهد شد. در پانزده سالگی با شنیدن سخنرانی مارتین لوترکینگ در رادیو بسیار تحت تأثیر قرار گرفت و راه مبارزه برای عدالت نژادی را برگزید.
با ورود به دانشگاه در نشویل تنسی، جان لوئیس به همراه دیگر فعالان جوان تلاش برای تساوی نژادی در رستوران های شهر را آغاز کرد. در این سال ها (اواخر دهه پنجاه و اوایل دهه شصت قرن بیستم میلادی) با وجود این که دیوان عالی قضایی آمریکا (Supreme Court) عرصه های گوناگون قوانین تبعیض و جدایی نژادی در جنوب آمریکا (معروف به جیم کرو) را یکی پس از دیگری نافی قانون اساسی ایالات متحده اعلام می کرد، نژادپرستان به طرق سازمان یافته، با خشونت بی‌رحمانه در مقابل کوچک ترین حرکتی در جهت تساوی نژادی مقاومت می کردند. نژادپرستان سفیدپوست سیگار روشن شان را روی پوست دانشجویان سیاهپوست که در رستوران های مختص به سفید پوستان ـ با پرهیز از خشونت نشسته بودند ـ خاموش می کردند و قهوه داغ روی سرشان می ریختند. خشونت خبیثانه نژادپرستان نه تنها جان لوئیس را مرعوب نمی‌کرد بلکه عزم او را برای ادامه مبارزه صلح آمیز در راه تساوی نژادی راسخ تر می ساخت.
در سال ۱۹۶۱ جان لوئیس جزو نخستین گروه سیزده نفره آزادی خواهان بود که تلفیق نژادی اتوبوس های میان شهری را در جنوب آمریکا آغاز کردند و به سواران آزادی (Freedom Riders) معروف شدند. نباید فراموش کرد که نژادپرستان از ضرب و شتم آزادی خواهان و حتی قتل آنان ابایی نداشتند. سال ها بعد جان لوئیس در یک مصاحبه تلویزیونی روایت کرد که هنگام توقف در هر یک از ایستگاه های شرکت اتوبوس رانی گری هاند، راننده سفیدپوست ناسزاگویان از اتوبوس بیرون می پرید و جان لوئیس و دوستانش نمی دانستند که این بار هدف چگونه خشونتی از سوی نژادپرستان خواهند بود. او بارها در ایستگاه های اتوبوس شهرهای گوناگون جنوب آمریکا مورد حمله جسمانی قرار گرفت و یک بار در ایستگاه شهر بیرمنگام آلاباما نژادپرستان با چوب بیسبال او را به شدت کتک زدند به طوری که بیهوش شد و ضاربین با تصور این که جان لوئیس مرده است او را رها کردند.
در سال ۱۹۶۳ جان لوئیس در راس کمیته هماهنگی دانشجویان خشونت پرهیز (Student Nonviolent Coordinating Committee)، یکی از موثرترین سازمان های جوانان آزادی خواه جنبش مدنی آمریکا قرار گرفت. در آگوست همان سال او به عنوان جوان ترین سخنران در راهپیمایی تاریخی برای کار و آزادی در واشنگتن برگزیده شد. متن سخنرانی جان لوئیس که طرح قانون حقوق مدنی ارائه شده توسط دولت کندی را به دلیل عدم تضمین حق رای سیاهان و خودداری از مقابله با خشونت پلیس رد کرده بود توسط برگزار کنندگان مراسم تغییر داده شد. قانون حقوق مدنی در سال بعد علیرغم این که گام مهمی در جهت نابودی سیستم جدایی نژادی جیم کرو بود ولی کماکان حق رای دادن را برای سیاه‌پوستان تضمین نمی‌کرد. دوباره این جان لوئیس و فعالان جوان جنبش بودند که ابتکار عمل را در دست گرفتند و در آوریل ۱۹۶۵ راهپیمایی طولانی ای را برای حق رای از سلما تا مونتگمری در دستور کار خود قرار دادند. در همان آغاز راهپیمایی، هنگام عبور از پل ادموند پتوس، پلیس ایالتی آلاباما به تظاهر کنندگان حمله کرد. جان لوییس که در صف اول راهپیمایان حضور داشت، این بار شکستگی جمجمه را به فهرست زخم‌هایی که در راه آزادی به جان خریده بود اضافه کرد. بعد از پخش تلویزیونی حمله پلیس به راهپیمایی در سلما، افکار عمومی مردم آمریکا به سود تضمین حق رای تحول یافت و در آگوست ۱۹۶۵ قانون تضمین حق رای به تصویب رسید.
جان لوئیس هیچ گاه از مبارزه خشونت پرهیز در راه آزادی و برابری باز نایستاد. او در سال ۱۹۸۶ از شهر آتلانتای جورجیا به نمایندگی در کنگره آمریکا انتخاب شد و تا پایان عمر در این سمت باقی ماند. فعالیت او در راه برابری نژادی و عدالت اجتماعی عنوان شایسته «وجدان کنگره» را از آن او کرد. جان لوئیس در طول زندگی خود چهل بار (حتی بارها پس از انتخاب به نمایندگی در کنگره) به دلیل تلاش خشونت پرهیز برای عدالت توسط پلیس دستگیر شد. او مدافع قاطع حقوق مهاجرین بود. تصادفی نبود که قانون مهاجرت ۱۹۶۵ چند ماه پس از قانون تضمین حق رای و تحت تاثیر جنبش حقوق مدنی به سهمیه نژادی برای مهاجرین پایان داد و دوران نوینی را به سوی دموکراتیزه کردن قوانین مهاجرت آغاز کرد. جامعۀ ایرانیان ساکن آمریکا هرگز مبارزات جان لوییس برای اصلاح قوانین مهاجرت و مخصوصاً مبارزۀ او در برابر قانون نژادپرستانۀ منع سفر مسلمانان را که توسط دولت ترامپ تصویب شد فراموش نخواهد کرد. در فوریه ۲۰۱۷ جان لوئیس شخصا به فرودگاه آتلانتا رفت و تا ساعت ها پس از نیمه شب با مسئولان فرودگاه مشغول مذاکره بود و تا هنگامی که همه مسافران بازداشت شده توسط دولت ترامپ ـ که بسیاری از آنان ایرانی بودند ـ آزاد نشدند، فرودگاه را ترک نکرد. در مارچ ۲۰۱۸، جان لوئیس با سخنرانی در برنامه ای که توسط ایرانیان آتلانتا در دفاع از حقوق مهاجرین سازماندهی شده بود بر رابطه مستقیم حقوق مهاجرین با جنبش حقوق مدنی صحه گذاشت. او مقابله با سیاست های ضد مهاجرت دولت ترامپ را بخشی از مبارزه برای آزادی و دموکراسی می دانست و به همین خاطر در مخالفت با سیاست ضدانسانی جدایی اجباری مهاجرین پناهنده از فرزندان شان در صحن مجلس نمایندگان کنگره آمریکا به بست نشست.
جان لوئیس تا آخرین لحظات زندگی پر بارش به آرمان های آزادی خواهانه و عدالت جویانه مردم آمریکا پایبند ماند. در ماه جون گذشته درست پیش از بستری شدن در بیمارستان به پلازای «جان سیاهان مهم است» در واشنگتن رفت و همبستگی خود را با این جنبش ابراز کرد. او دو روز پیش از مرگش آخرین نوشته اش را با این درخواست که تنها پس از فوتش به چاپ برسد برای روزنامه نیویورک تایمز ارسال کرد. جان لوئیس در این مقاله نوشته: «مردم عادی با بینشی فراعادی می توانند با اتکا به آنچه من دردسر خوب یا دردسر ضروری می نامم روان ملت آمریکا را رستگار کنند».
این چنین باید زیست.
